فدک در نزدیکی خیبر قرار داشت و با توجه به موقعیت استراتژیک خود، نقطه اتکاء یهودیان حجاز به‌شمار می‌رفت. اولین فردی که در این منطقه زندگی می کرده است شخصی با نام «فدک بن هام» بوده است؛ به همین خاطر این سرزمین بنام فدک نامگذاری شده است.
مهدیه ضیائیان - اقتصاددان وپژوهشگر
پس از آنکه سپاه اسلام، یهودیان را در خیبر و وادی‌القری و تیما شکست داد، برای پایان دادن به قدرت قوم یهود، سفیری به نام محیط به نزد سران فدک فرستادند. سران فدک صلح و تسلیم را بر جنگ ترجیح دادند و تعهد کردند که نیمی از فدک را در اختیار محمد قرار داده و از این به بعد زیر سلطه اسلام زندگی کنند . فدک مملؤ از درختان نخل و چشمه‌های جوشان بود.
زمین‌های حاصلخیزی داشت و از منابع مهم درآمد در منطقه حجاز محسوب می‌شد. ارزش درختان نخل این ناحیه در آن زمان با ارزش درختان نخل شهر کوفه در قرن هفتم برابر بود. همچنین زمانی که عمر تصمیم گرفت یهودیان را از عربستان خارج کند، مبلغ پنجاه هزار درهم را بابت ارزش نصف فدک به آنان پرداخت کرد. بعد از فتح خیبر نصف سرزمین خیبر برای مسلمانان شد و بعد از آن، محمد ابن رواحه را برای محاسبه خرمای خیبر فرستاد و او خرمای خیبر را چهل هزار بار شتر تخمین زد. هر شتر به راحتی می‌تواند دویست کیلو خرما حمل کند. پس حدود هشت هزار تن خرما میزان سالیانه خرمای فدک بوده‌است.
وقتی آیه (وآت ذا القربی حقه و المسکین و ابن السبیل ) نازل شد، پیامبر (ص ) دختر خود حضرت فاطمه را خواست وفدک را به وی واگذار کرد. ناقل این مطلب ابوسعید خدری یکی از صحابه بزرگ رسول اکرم (ص ) است .کلیه مفسران شیعه وسنی قبول دارند که آیه در حق نزدیکان وخویشاوندان پیامبر نازل شده است و دختر آن حضرت بهترین مصداق برای (ذاالقربی) است . حـتـی هـنگامی که مردی شامی به علی بن الحسین زین العابدین ـ علیه السلام ـ گفت : خود را مـعـرفی کن, آن حضرت برای شناساندن خود به شامیان آیه فوق را تلاوت کرد واین مطلب چنان در مـیـان مسلمانان روشن بود که آن مرد شامی , در حالی که سر خود را به عنوان تصدیق حرکت می داد, به آن حضرت چنین عرض کرد: به سبب نزدیکی وخویشاوندی خاصی که با حضرت رسول دارید خدا به پیامبر خود دستور داده که حق شما را بدهد. خـلاصه گفتار آنکه آیه در حق حضرت زهرا علیها السلام و فرزندان وی نازل شده ومورد اتـفـاق مـسـلـمـانان است , ولی این مطلب که هنگام نزول این آیه پیامبر (ص ) فدک را به دختر گرامی خود بخشید مورد اتفاق دانشمندان شیعه وبرخی از دانشمندان سنی است اما در ادامه این واگذاری نیز ابوبکر مایل بود که فدک در دست دختر پیامبر باقی بماند وحق مالکیت فاطمه را در ورقه ای تصدیق کرد اما عمر از دادن گواهی به فاطمه مانع شـد ورو بـه ابـوبـکـر کـرد وگفت : فردا به درآمد فدک نیاز شدیدی پیدا خواهی کرد, زیرا اگر مشرکان عرب بر ضد مسلمانان قیام کنند از کجا هزینه جنگی را تامین می کنی. از ایـن جمله استفاده می شود که در آمد فدک به مقداری بوده است که می توانسته بخشی از هزینه جهاد با دشمن را تامین کند.
از این جهت لازم بود که پیامبر صلی الله علیه و آله این قدرت اقتصادی را در اختیار حضرت علی علیه السلام بگذارد.به طورمسلم ممنوع ساختن خاندان پیامبر از این سرزمین حاصلخیز برای این بود که مبادا امیر مؤمنان از درآمد آنجا برای مبارزه با دستگاه خلافت استفاده کند . لذا نه تنها فاطمه را از فدک محروم ساختند, بلکه کلیه بنی هاشم وفرزندان عبد المطلب را از حقوق مشروع خود(خمس غنائم ) هم بی نصیب نمودند . افرادی که باید مدام به دنبال تامین زندگی بروند وبا نیازمندی به سر ببرند هرگز فکر مبارزه با وضع موجود را در مغز خود نمی پرورانند.
در روایتی از امام کاظم (ع) آمده است که فدک از یک طرف به((عدن )), از طرف دوم به ((سمرقند)), از جهت سوم به ((آفریقا)), از جانب چهارم به دریاها وجزیره ها وارمنستان محدود می شد. به طور مسلم فدک , که بخشی از خیبر بود, چنان حدودی نداشت ; مقصود امام کاظم علیه السلام این بوده است که تنها سرزمین فدک از آنان غصب نشده است بلکه حکومت بر ممالک پهناور اسلامی که حدود چهارگانه آن در سخن امام تعیین شده از اهل بیت گرفته شده است .
همچنین بیان شده که درآمد سرزمین فدک در زمان پیامبر (ص ) به مبلغ بیست وچهار هزار دینار بوده است که در برخی از احادیث هفتاد هزار دینار نیز نقل شده است واین اختلاف به حسب تفاوت در آمد سالانه آن بوده است . گفته می شود هنگامی که معاویه به خلافت رسید فدک را میان سه نفر تقسیم کرد: یک سوم آن را به مروان بن حکم ویک سوم دیگر را به عمرو بن عثمان وثلث آخر را به فرزند خود یزید داد .وچون مروان به خلافت رسید همه سهام را جزو تیول خود قرار داد.
از این نحوه تقسیم استفاده می شود که فدک سرزمین قابل ملاحظه ای بوده و نیز در جایی بیان شده که حضرت فاطمه علیها السلام با ابوبکر در باره فدک سخن گفت وگواهان خود را برای اثبات مدعای خود نزد او برد, وی در پاسخ دختر پیامبر (ص ) گفت : فدک ملک شخصی پیامبر نبوده , بلکه از اموال مسلمانان بود که از در آمد آن سپاهی را مجهز می کرد وبرای نبرد با دشمنان می فرستاد ودر راه خدا نیز انفاق می کرد. اینکه پیامبر (ص ) با در آمد فدک سپاه بسیج می کرد یا آن را میان بنی هاشم و بینوایان هنگامی که حضرت میان بنی هاشم وبینوایان تقسیم می نمود حاکی است که این بخش از خیبر در آمد سرشاری داشته که برای بسیج سپاه کافی بوده است . ارزش اقتصادی فدک به اندازه ای بوده که برخی از منابع شیعی درآمد سالیانه آن را بین ۲۴ هزار تا ۷۰ هزار دینار نوشته اند و برخی دیگر، نصف در آمد سالیانه آن را ۲۴ هزار دینار نگاشته اند. به نظر می رسد می توان تا حدودی ارزش واقعی اقتصادی فدک را از یک گزارش تاریخی زمان خلافت عمربن خطاب فهمید. یعنی وقتی خلیفه دوم تصمیم گرفت فدکیان یهودی را از شبه جزیره عربستان اخراج کند، دستور داد نصف فدک را که سهم آنان بود، از نظر زمین و درختان و میوه ها قیمت گذاری کنند.
کارشناسان ارزش آن را ۵۰ هزار درهم تعیین کردند و عمر با پرداخت این مبلغ به یهودیان فدک، آن ها را از عربستان بیرون راند.ظاهرا رفتار رسول خدا درباره فدک و خیبر یکسان است ولی در واقع حکم فقهی این دو سرزمین متفاوت است چون مناطقی که به دست مسلمانان تسخیر می شود، دو گونه است:
اول مکان هایی که با جنگ و نیروی نظامی گشوده می شود: این سرزمین ها که در اصطلاح مفتوح العنوة (گشوده شده با قهر و سلطه) خوانده می شود، به منظور تقدیر از تلاش جنگجویان مسلمان در اختیار مسلمانان قرار می گیرد و رهبر جامعه اسلامی چگونگی تقسیم یا بهره برداری از آن را مشخص می سازد که منطقه خیبر، جز دو دژ آن به نام های وطیح و سلالم'، این گونه بود.
دوم مکان هایی که با صلح گشوده می شود. یعنی مردم منطقه ای با امضای پیمان صلح، خود را تسلیم می کنند و دروازه های شهر خود را به روی مسلمانان می گشایند.
قرآن کریم اختیار این نوع سرزمین ها را تنها به شخص رسول خدا (ص) سپرده است و سایر مسلمانان در آن هیچ حقی ندارند.بنابراین، مالکیت آن در اختیار شخص رسول خدا (ص) قرار گرفت . همچنین در این میان طبری مورخ بزرگ می گوید: فدک ملک خالص پیامبر خدا (ص) بود. زیرا مسلمانان آن را با سواره نظام و پیاده نظام نگشودند.