مقدمه
السلام عليك يا مباركه
مطابق اصل تقسيم وظايف همسران، تحصيل معيشت و هزينههاي زندگي بر عهده مرد است و هزينه‌كرد درآمدهاي داخل خانه در حوزه اختيارات زن است. البته هم كسب درآمد و هم هزينه‌كردها بايد در چهارچوب تعاليم عقل و عرف و دين باشد. بدين جهت مأموريت مرد و زن در زندگي مشترك بر بيشترين تلاش و بيشترين درآمد و منافع (در كنار توجه به عبادت، و استراحت و ...) است. ولي در هزينه‌كرد كه اتفاقاً مديريت آن بيشتر در حوزه تدبير زنانه است، اصل ساده‌زيستي و زهد خانوادگي و خيررساني اجتماعي حداكثري، متعالي‌‌ترين مدل زندگي اقتصادي است كه فاطمه(س) در نقطه اوج آن بود.
وضعيت اقتصادي مدينه
مدينه شهري در جزيره‌العرب و در منطقهاي خشك بود كه در سالهاي آغاز رسالت پيامبر با محروميت‌ها و محدوديتهاي فراواني روبه‌رو بود. ظهور اسلام در اين شهر، سيل مهاجرتها به يثرب را موجب شد و اين ميتوانست بحراني عظيم پيش روي پيامبر قرار دهد، ولي تدابير اقتصادي پيامبر خصوصاً در زمينه رفع فقر و حاشيهنشيني مبتني‌بر انفاق و ايثار كه فاطمه(س) و زندگي اقتصادياش نقطه اوج آن بود از عوامل موفقيت اسلام به‌شمار مي‌آمد.
ادوار اقتصادي و املاك و دارايي هاي فاطمي
دوران زندگاني مشترك فاطمي از جهت وضعيت اقتصادي به سه دوران تقسيم مي گردد:
دوران محروميت و فقر شديد؛ دوران زندگاني متوسط؛ دوران ثروت و درآمد فراوان.
فاطمه(س) در هر سه مرحله، الگويي شايسته پيش روي مردم مدينه و نومسلمانان بود.
اصول اقتصادي (انفاق‌محور) فاطمي
زندگي اقتصادي فاطمه(س) بر تربيت اقتصادي او استوار بود و تربيت اقتصادي او بر نگاهي جامع به ابعاد وجودي آدمي و عوالم وجود و نگاه توحيدي ايشان استوار بود كه مطابق با آن به‌جاي دنيامحوري، خداباوري اصل قرار ميگرفت و مديريت درآمد و هزينه بر محور سه‌گانه سعي، استقلال، خير استوار بود.
اقتصاد مقاومتي فاطمي
در نگاه ديني مواجهه پيوسته حق و باطل و اقليت حق تا زمانه ظهور اين هشدار را مي‌دهد كه حتي در متن جامعه ديني حق‌باوران‌بودن هم، نبايد غافل شد از اينكه در مقايسه با جامعه جهاني باطل، جبهه حق وضعيت خاص و ويژهاي دارد. پس در هيچ لحظهاي حتي در اوج ثروت و اقتدار نسبي، هيچگاه نبايد دچار روزمرگي و يا محدودبيني و ... شد. بدين دليل حضرت زهرا(س) چه در دوران فقر و چه در اوج دوران دارايي، با نگاه جامع و روزامدي كه به جبهه حق داشت، هماره دايره زندگي اقتصادياش بر محور بيشترين ياوري جبهه حق از معبر حداكثر انفاق ممكن ميگذشت. براي اين راهبرد اقتصادي مقاومت‌محور در همه حالات فقر و غني، الگوسازي كرد تا همگان، خاصه بانوان در هر شرايطي خود را با زندگي ديني و با حمايت اقتصادي از جبهه و جامعه حق، وفق دهند.
شأن نزول سوره انسان
برخي از فضايل قرآني فاطمي، فضيلت اقتصادي او با محوريت انفاق و ايثار است تا نشان دهد كه در فاطمه(س) خدابيني و انسان‌بيني و دنيابيني جمع گرديده و در انفاق و ايثار خالصانه او تجلي يافته است.
سرآمد اين فضيلت‌ها، شأن نزول سوره انسان (دهر) است و ارزش اين سوره در تمجيد از فرهنگ‌شدن انفاق در خانه فاطمه(س) در سطح خانواده و با محوريت بانوي خانه است تا نشان دهد وقتي زن در خانه به تعالي ميرسد و كانون نشر فضيلتهاي اخلاقي در متن خانواده ميگردد، چگونه بركات شخصيت و گفتار و رفتار او در جامعه اثرگذار خواهد بود.
موضوع ها و محتواي سه‌گانه
1. وضعيت اقتصادي مدينه و ادوارشناسي اقتصادي فاطمي
نقشه مراحل اسلام‌آوردن مردمان جزيره‌العرب و سير ده ساله گسترش اسلام در دوران رسالت مدني و سرازيرشدن جمعيت به‌سوي مدينه:
آمار رزمندگان مسلمان مدينه
جنگ/ زمان/ آمار
بدر
2
313 نفر از هزار نفر
احد
3
1000 نفر از 3 هزار نفر
خندق
5
3 هزار نفر
فتح مكه
8
10 هزار نفر
تبوك
9
30 هزار نفر
حجه‌الوداع
10
حداقل 70 هزار نفر از مدينه و اطراف ان
جمع‌بندي
ظرف 10 سال تنها آمار رزمندگان شهر 70 برابر شده است.
وضعيت عرب تازه‌مسلمان:
خطبه فدكيه: «تَشْرَبُونَ الطَّرْقَ وَ تَقْتَاتُونَ الْقِدَّ أَذِلَّةً خَاسِئِين ...؛ از آبهاي الوده و فاسد ميخورديد و ذليل و سرافكنده بوديد ...»
نهج‌البلاغه: آنها نه تنها دختران بلكه پسران را كه سرمايه زندگي آنها بودند از ترس فقر زنده به گور مي كردند.
تدبير پيامبر براي جلوگيري از پديده حاشيهنشيني و بحران هاي اجتماعي و اقتصادي مدينه
پيامبر براي جلوگيري از بحران حاشيهنشيني با ساخت صفه در مسجد، فقرا را در مركز شهر اسكان داد تا مسلمانان به اوج روحيه ايثار و انفاق و عداات‌ورزي برسند (مسجدالنبي + اصحاب صفه + خانه اهل‌بيت(عع) + حجره پيامبر + باب جبرئيل)
اصحاب صفه
آمار مهاجران فقير به مدينه از حوالي سال 6 هجري رشد فزاينده‌اي يافت كه در جايگاهي ويژه در ضلع شمالي مسجد اسكان داده شدند. با وجود طرحهاي خارج‌سازي آنان از فقر و درماندگي شمارشان پيوسته در حدود 400 نفر بود.
تغذيه اصحاب صفه
به علت اسكان و حضور هميشگي آنان در مسجد، هماره پيامبر يا برخي از صحابه، غذاي اندك خود را با آنان تقسيم ميكردند. مهم‌ترين دري كه به مسجد بازمي‌شد و نقطه اميد آنان بود در خانه اهل‌بيت(عع) بود.
1. ادوار اقتصادي و املاك و دارايي هاي فاطمي
2. جغرافيا و گاهشمار املاك و دارايي هاي فاطمي و نقش آن در زندگي شخصي ايشان:
زمان تملك توسط حضرت فاطمه
فدك در شرق خيبر
منطقه حاصلخيز در160 كيلومتري شمال مدينه
داراي نخلستانها و باغهاي فراوان با درآمد ساليانه 50 هزار دينار كه نصفش به حضرت زهرا(س) مي رسيد.
زمينها و باغهاي هفت‌گانه
منطقه العوالي، در جنوب و جنوب شرق در منطقه يهودي‌نشين مدينه
باغ نخلهاي متعدد و با نخلهاي قابل توجه خصوصا مشربه ام‌ابراهيم و مثيب و الدلال و البرقه
قريه ام‌العيال
روستايي در 170 كيلومتري جنوب مدينه
تا 20 هزار نخل داشت
صريا
يك فرسخي (6 كيلومتري) جنوب شرق مدينه
داراي نخلستان و زمينهاي كشاورزي
خانه حضرت خديجه كه به پيامبر بخشيد
در شهر مكه
بين مسجدالحرام و شعب ابي‌طالب
نكته هاي زندگي اقتصادي فاطمي
دارايي ساليانه املاك فاطمي حداقل 25 تا 30 هزار دينار (سكه طلا) بود. كه جمع 4 سال آن 100 تا 120 هزار دينار مي گرديد.
حضرت زهرا(س) به مدت چهار سال بانوي اول جهان اسلام و بلكه نفر اول جامعه از جهت كسب ثروت و درآمد بود.
خانه فاطمه(س) از جهت شاخصه هاي اجتماعي و اقتصادي چنين بود:
خانه اي متصل به مسجد كه تنها درش به مسجد باز مي‌شد.
خانه اي براي زندگي مشترك اهل‌بيت(عع) كه اهدائي پيامبر به آنان بود.
افراد خانه در ظرف زماني 4 سال از 2 نفر به 7 نفر شامل 4 فرزند و يك خدمتكار افزايش يافت.
مراجعه پيوسته نيازمندان و صحابه به اين منزل
ادوار سه گانه فاطمي از جهت اقتصادي چنين بود:
دوران فقر و محروميت
دوران درآمد نسبي
دوران ثروت و دارايي فراوان
3. اصول اقتصادي (و سيره انفاق‌محور) فاطمي
نگرش توحيدي در زندگي اقتصادي
تجارت هاي پسين و پيشين آسماني در هر فعاليت اقتصادي
پيش از فعاليت اقتصادي
درحين فعاليت اقتصادي
پس از فعاليت اقتصادي
باور به رزاقيت خدا و برقراري تجارت واقعي با او
كار و سعي فراوان فردي
معامله منصفانه با ديگر مؤمنان
انتظار بركت و امداد غيبي پس از انجام رفتارهاي تركيبي:
عدالت، انصاف، انفاق، قرض‌الحسنه و ...
اصول اقتصادي زندگي فاطمي
معيارهاي اقتصادي‌اي كه مبناي زهد و انفاق هاي عظيم بود:
- ترجيح رضاي خداوند بر رضاي خود و ديگران
- ترجيح آخرت بر دنيا، ضمن توجه به دنيا و مواهب آن
- ترجيح معنويت بر ماديت ضمن توجه به نيازهاي مادي
- ترجيح گرسنگي بر سيري
- ترجيح سادگي بر تجمل ضمن استفاده از نعمتها و لذات
- ترجيح كار و تلاش مستمر بر بيكاري و تن‌آسايي
سيره اقتصادي فاطمي در دوران ثروتمندي:
حضرت زهرا(س) به مدت چهار سال بانوي اول و بلكه شخصيت اول جهان اسلام در مدينه از جهت درآمد اقتصادي و كسب ثروت بود.
درآمد ساليانه ايشان از فدك حداقل 25 هزار دينار و با جمع درآمد ديگر املاك تا 35 هزار دينار ميرسيد. در نتيجه ايشان در دوران چهار ساله مالكيت املاك مختلف، حداقل صد هزار دينار درآمد داشته است.
درآمد اموال همگي انفاق ميگرديد و مهم‌ترين مورد انفاق، اصحاب صفه و ديگر نيازمندان بود. بدين جهت در سه سال پاياني زندگاني پيامبر، حضرت فاطمه(س) بزرگ‌ترين انفاق‌گر و حامي فقرا و محرومان بود.
ادوار اقتصادي زندگي فاطمي چنين است:
ادوار اقتصادي زندگي اهل‌بيت(ع) از جهت درآمدي
دوره / مدت / زمان / خانوار / درآمد / محل درآمدها / خانه / مصرف / جمعيت مدينه / هزينه اجتماعي
دوره تنگدستي
2 سال
3- 4 هجري
3 -4
سختترين دوران از جهت تأمين درآمد در مدينه و مواجهه اهل‌بيت با فقر و تحمل گرسنگي هاي شديد
كار امام علي7 (آبكشي با شتر در باغها به‌صورت روزمزد)
كار خانگي حضرت زهرا(س)
خانه اي ثابت در تمام اين سال‌ها
حداقل هزينه
313 رزمنده بدر
+
هزار نفر رزمنده اُحد
انفاق هاي موردي به علت محدوديت درامد
دوره درآمد متوسط
3 سال
4 – 7 هجري
4 – 6 نفر و فضه
بهره‌مندي از درآمد باغ امام در منطقه بني‌نضير
درآمد امام علي(ع) از باغ بني‌نضير (كار حضرت روي زمين خودش)
غنائم جنگي
كار خانگي حضرت زهرا(س)
افزايش حداقلي هزينه ها به موازات زيادشدن فرزندان
سه هزار رزمنده خندق
هزينه‌كرد حداكثري درآمدهاي امام براي انفاق
دوره توانگري
3 سال
7 ـ 11
7 نفر
بهره‌مندي همسران از سرزمينها و باغهاي متعدد و متنوع در حومه مدينه و يا در مناطق شمالي و جنوبي مدينه
درآمد امام علي7 از باغ بني‌نضير و باغي كه در ينبع و... به امام داده شد
غنائم جنگي (غزوه وادي‌القري، غنائم حنين)
كار خانگي حضرت زهرا(س)
10 هزار نفر رزمنده فتح مكه
+ 30 هزار نفر رزمنده جنگ تبوك
+
70 تا 100 هزار شركت‌كننده از مدينه و قبايل اطراف در حجه‌الوداع
هزينه‌كرد خالص درآمدهاي فاطمي و درآمد حداكثري علوي براي انفاق
دوران حصر
2 ماه
اول ربيع الثاني تا نزديكي شهادت
7 نفر و حمل
حصر سياسي، اجتماعي و اقتصادي فراگير
افت نزديك به صفر درآمدها و انفاق‌ها
4. اقتصاد مقاومتي فاطمي
حضرت زهرا(س) در دو مرحله فقر و توانگري دو مدل از اقتصاد مقاومتي را با رويكرد جنسيتي تعريف كرد:
اول ـ راهبرد الگوسازي براي اقتصاد مقاومتي در دوران محروميت
دوم ـ راهبرد حفظ اقتصاد مقاومتي در دوران رفاه و توسعه
الف) راهبرد اقتصاد مقاومتي خانواده‌محور در دوران محروميت‌ها
اصول نمونه ها
بازتعريف نقش دختر و همسر خواص جامعه با وجود دختر پيامبر، رهبر جامعه اسلامي و همسر امام علي7 بزرگ‌ترين رزمنده و فرمانده جنگهاي پيامبر، ساده‌ترين زندگي پيش روي تمامي صحابه، جهت الگوسازي براي بانوان و مردان خاص جامعه
مهارت‌آموزي لازم با وجود سن كم حضرت در 9 سالگي وقتي وارد زندگي مشترك شد، از مهارتهاي طبيعي خانه‌داري تا مهارت ريسندگي و درمان و ... را داشت.
تركيب عبادت فراوان با كار زياد كنترل حس مصرف و سطح توقع با تقسيم فرصت روزانه بين كار و عبادت
كارآفريني زنانه در مقايسه با همسران پيامبر و ديگر زنان صحابه، حضرت بيشترين كار و تلاش را در حوزه فعاليتهاي خانه يا اداي قرضها و هزينه انفاق‌ها و ... را داشت.
فرهنگ كار اقتصادي در منزل ريسندگي و آسياب‌كردن و... جهت تأمين معيشت زندگي به‌ويژه در زماني كه همسرش از جهت كار و درآمد در مضيقه است
ايثارگري زنانه در منزل حضرت پس از تهيه غذاي روزانه، هماره فرزندان و همسر و حتي گاه پدر خود را در اطعام مقدم ميداشت.
سخت‌كوشي
و تلاش فراوان اميرمؤمنان ميفرمايد: ...او آن قدر از چاه آب كشيد كه اثر آن برسينه‌اش آشكار بود و آن‌قدر با آسياب، دانه آرد كرد كه دستهاي مباركش اثر كار و تلاش را همراه داشت و به اندازهاي خانه را به‌منظور تأمين بهداشت خانواده نظافت و گردگيري نمود و آتش براي تهيه غذا برافروخت كه لبا‌س‌هايش گرد و دودآلود گشت.
عدم تحميل نيازهاي غير ضرور بر همسر آگاه منتقل‌نكردن كمبودهاي منزل به امام جز در مواقع ضرورت
تقويت احساس مسئوليت اجتماعي مانند پيامبر دلسوزتر بر مردم از خودشان بر خود بود تا اينكه به مرتبهاي رسيد كه ايثارگري پيوسته براي مردم شد و حتي غذاها يا وسايل ضروري منزل را انفاق مي‌كرد.
مقام رضا و شكر ابراز رضايت پيش روي پدر و همسر در حين سختي كار خانه‌داري به‌جاي شكوه و بي‌قراري
سلاح دعا در جهت تعديل خواستهها و تأمين سلامت اقتصادي در ادعيه آن حضرت است كه:
«اللَّهُمَ لا تَجْعَل الدُنيا اَكَبر همّيِ وَ لا مَبْلَغِ عِلْمي»؛
و فرمود: اللهم قنعني بما رزقتني
و ... .
ب) راهبرد حفظ اقتصاد مقاومتي در دوران رفاه و توسعه
اصول نمونه‌ها
اقتصاد در خدمت توسعه جامعه ديني درآمد فراوان فدك در مدينه، همانند درآمدهاي فراوان خديجه در مكه خرج اصحاب صفه و تمامي تازه‌مسلمانان فقيري مي‌شد كه به عشق اسلام به مدينه مي‌آمدند و هيچ نداشتند مگر پيامبر را و ....
اصل سعي و تلاش و خوداتكايي حضرت پس از در اختيارگرفتن فدك يا واردشدن فضه خادمه، همچنان به كار وتلاش فراوان ادامه داده و از سعي فردي خود در زمينه مسئوليتهاي كاري يا توليد يا عمل اقتصادي نكاست.
فرصت‌گذاري بيشتر براي عبادت كنترل حس مصرف و ازديادبخشي به مسئوليت‌پذيري اجتماعي در برابر نيازمندان با تقويت اخلاق ديني به كمك عبادت‌ورزي فزون‌تر (با اصل تقسيم كار منزل به‌صورت يك روز در ميان با فضه)
توجه به الگوها آن حضرت مانند پدرش پيوسته به ياد مادر بود و مي‌دانست اموال فراوان فدك در عوض ايثارهاي خالصانه مادر است، پس بهترين هزينه‌كرد درآمد آن امتدادبخشي به مسير و سيره مادر در حمايت اقتصادي از اسلام و جامعه اسلامي بود
ايجاد فرصت رصد نيازهاي جامعه تنها درِ منزل حضرت به مسجد هميشه به روي نيازمندان باز بود، ضمن اينكه اين منزل در همسايگي اصحاب صفه بود. بدين دليل پيوسته از وضعيت نيازها و محروميت‌ها آگاه مي‌شد .
تدبير اقتصادي حضرت با وجود داشتن مالكيت فدك و باغهاي هفت‌گانه و ...، در جمع بين نقش زنانه و ضرورت مديريت اين دارايي‌ها، مسئوليت و سرپرستي آنها را به همسرش سپرده بود تا از زندگي عفيفانه و فرصتهاي عبادي دور نگردد.
عدم تغيير محل زندگي با وجود توانگري، سكونتش را تغيير نداد با آنكه در مجاورت سه جايگاه پيامبر (راهبر ديني) مسجد (نهاد ديني) و اصحاب صفه (محرومين جامعه) بود.
مصرف گرايي عبادي معيار مصرف زندگي آن حضرت بهترين نقطه منزل و بهترين لباسش (والبته لباس ساده و كاملش) را براي عبادت انتخاب مي‌كرد. بدين‌گونه با معيار مصرف وسايل مورد نياز عبادت، به تهيه و نگهداري وسايل ديگر ميپرداخت.
اجازه به نظارت و راهنمايي ايشان به پدرش هماره اجازه ميداد كه زندگي‌اش را از جهت مصرف و وضعيت اقتصادي رصد و ارزيابي كند و هرگاه پيامبر از رفتاري راضي نبود (زيورآلات آن حضرت) سريع مشكل را بر طرف مي‌كرد (ايثار)
5. شأن نزول سوره انسان
آيا ميدانيد: نزول سوره انسان در 25 ذيحجه سال 7 هجري است. و اين رويداد هشت ماه پس از اعطاي فدك در 15 ربيع‌الثاني است. يعني حضرت زهرا(س) در زمان نذر روزه، سه روز با وجود آنكه فدك را داشت، اما هيچ دارايي در دسترسش نبود و براي سه روز روزه ناچار به قرض و ريسندگي حضرت زهرا(س) بودند.
شأن نزول آيات قرآني درباره سيره اقتصادي حضرت فاطمه(س)
سوره ضحي = سال 3 هجري = سخت‌كوشي در خانه‌داري
28 اسراء = 6 هجري = اعطاي فضه
آيه 23 شوري = 7 هجري = اعطاي فدك
سوره انسان = 7 هجري = انفاق خانوادگي
آيه 9 حشر = 8 هجري = انفاق غذاي دختر بچه
مكانها در اين داستان
خانه اهل‌بيت، حجره اختصاصي پيامبر، محراب عبادت و نزول غذاي بهشتي در محراب عبادت فاطمي و ....، باب جبرئيل، محل سكونت اصحاب صفه.
شخصيتهاي داستان
ماورايي = خداوند + جبرئيل
معصوم = پيامبر + اهل‌بيت
غير معصوم ديندار = فضه خادمه
كنشگران = سه شخصيت؛ مسكين + يتيم + اسير
گاهشمار قصه و شأن نزول سوره انسان
بيماري حسنين
عيادت و پيشنهاد پيامبر براي نذر روزه
نذر سه روز روزه با مشاركت همه اعضاي خانواده حتي فضه خادمه
بهبودي سريع فرزندان به‌واسطه نذر
امام علي(ع) و قرض‌كردن سه من جو از شمعون يهودي در برابر پشم‌ريسي فاطمه(س)
فاطمه(س) هر شب يك صاع آن را آرد كرده و با آن پنج قرص نان ميپخت
روزه‌گرفتن و تهيه افطار؛ نان و آب
آمدن مسكين و يتيم و اسير در هر سه شب موقع افطار
گزارشي از شعرخواني امام براي حضرت زهرا(س) در بيان حضور نيازمند و تقاضاي اجازه انفاق. چون محل انفاق منزل است و حضرت زهرا(س) مدير منزل است
ابراز رضايت حضرت با شعر
انفاق نانها و افطار با آب
ضعف شديد اهل خانه و حضور پيامبر صلی الله علیه و آله در روز چهارم
نزول سوره درحالي‌كه حضرت فاطمه(س) در محراب عبادت و در نهايت ضعف ناشي از گرسنگي به سر مي‌برد
نزول غذاي بهشتي در محراب عبادت فاطمه(س) و تغذيه بهشتي اهل‌بيت
اطلاعات آماري شأن نزول سوره انسان
زمان تاريخي: روزهها (22 – 24) و نزول سوره 25ذيحجه سال هفتم
مدت: سه شبانه روز
علت رويداد: نذر بيماري
پيشنهاددهنده روزه: پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله به هنگام عيادت
افراد روزه‌گيرنده: امام علي7 و حضرت زهرا(س) و حسنين و فضه خادمه
افراد نيازمند: مسكين، فقير، اسير
غذاي انفاق و تناول‌شده: نان جو انفاق شد و آب براي افطاري ماند
نزول سوره درحالي‌كه حضرت زهرا(س) در محراب عبادت با گرسنگي و ضعف شديد به سر مي‌برد
ويژگيهاي قرآني سوره: نود و هشتمين سوره از لحاظ ترتيب نزول و هفتاد و ششمين سوره به ترتيب قرآن است.
-علامه اميني در كتاب الغدير:34 كتاب از منابع اهل‌سنت را برمي‌شمارد كه نشان مي‌دهد شأن نزول سوره براي اهل‌بيت(عع) هستند.
منابع و ايده ها:
منبع شناخت
گونه‌ها منابع
منابع عام دانشنامه فاطمي
موسوعه الكبري عن فاطمه زهرا(س)
منابع خاص بينارشته‌اي
پيشنهادهاي غني‌سازي پژوهشي تكميلي
دسته ها موارد
رويكرد فاطمي ضرورت مطالعه جامعه در زندگي و سيره اقتصادي فاطمي
رويكرد اسلامي گاهشمار اقتصادي مدينه در رسالت مدني
گاهشمار نزول آيات اقتصادي قرآن
رويكرد ميان‌رشته‌اي فرايند گذار از اقتصاد جاهلي به اقتصاد ديني در مدينه‌النبي
الگوي اقتصاد خانوار در زندگي ديني
ايده‌ها
ايدههاي پژوهشي، تبليغي، رسانه‌اي
ايده‌ها موارد
عام اصول نگاه ديني به دنيا و اقتصاد با تأكيد بر تربيت و شخصيت اقتصادي فاطمي
گاهشمار زندگي اقتصادي فاطمي
دشواري اقتصاد/معيشت در زندگي فاطمي و توان‌افزايي با عبوديت
ارزش كار و تلاش خانگي در زندگي فاطمي
مديريت اقتصادي خانگي فاطمي در سختترين دوران محروميت‌ها و ...
گستره و گاهشمار انفاقهاي فاطمي و نقش آن در فقرزدايي
مهارتها و حرفه‌هايي كه فاطمه(س) مي‌دانست.
فاطمه محور انفاقهاي اقتصادي در خانه اهل‌بيت
درسهاي اقتصادي فاطمه(س) به زنان خانه‌دار
الگوي مصرف در زندگي فاطمي
تخصصي بينارشته‌اي اقتصاد مقاومتي با رويكرد اقتصاد خانگي در زندگي فاطمي
بازتعريف اقتصاد مقاومتي در فقر و منابع و ايدههاي غني در سيره اقتصادي فاطمي، مبتني‌بر مواجهه تاريخي/زماني حق و باطل
اوج معيارهاي اخلاقي اقتصادي در زندگي فاطمي
اموال فاطمي و نقش آن در رشد و توسعه مدينه‌النبي
ايدههاي برون‌مرزي انسان‌دوستي مخلصانه فاطمي در خيررساني حداكثري به جامعه
مسئله فدك به‌مثابه الگوي موفق توزيع ثروت در جامعه ديني
منابع و ايده‌ها : غصب فدك به‌مثابه احياي ارزشهاي اقتصادي جاهلي
مقايسه شخصيت اقتصادي و خيرات و بركات فاطمي در مدينه با نقش‌آفريني حضرت خديجه در مكه
ايدههاي كودك نوجوان روايت داستانهاي انفاق فاطمي خصوصاً روايت شأن نزول سوره انسان (دهر)
ايدههاي تصويري/حجمي
گونه‌ها ايده ها
ايدههاي تصويري نقشه جغرافيايي رسالت مدني و مراحل پيشرفت اسلام و بحرانها و معضلات اقتصادي آن
تصويرسازي جغرافياي املاك فاطمي و بازتابهاي اقتصادي آن در مدينه‌النبي
گاهشمار شأن نزول سوره انسان
جدول و نمودار وضعيت اقتصادي فاطمي و انفاقهاي ايشان در نه سال زندگي مشترك
منبع: مرکز پژوهش های صداوسیما