در این قیام که سرآغاز نهضت انقلاب اسلامی محسوب می‌شود، اولین بار است که با حضور جدی و تاثیرگذار زنان در تاریخ انقلاب اسلامی مواجه هستیم؛ حضوری که پیش از این در سایر رویدادهای تاریخی مانند تحریم تنباکو نیز مشاهده شده بود.
قیام ۱۵ خرداد نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی است که آغاز ورود مردم به صحنه دفاع از اسلام و مرجعیت شیعه محسوب می‌شود. مردم در اعتراض به دستگیری امام خمینی (ره) در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ در شهرهای بزرگی مانند ورامین، تهران و قم دست به تحصن و تظاهرات زدند و با سرکوب رژیم پهلوی مواجه شدند.
توزیع اعلامیه پیش از قیام ۱۵ خرداد توسط زنان
زنان در توزیع اعلامیه ها در قبل و بعد از قیام نقش مهمی ایفا کردند. همچنین پس از دستگیري امام خمینی در پانزدهم خرداد ماه، زنان تلگراف هایی براي آزادي ایشان ارسال کردند که در گزارش‌های ساواک نیز به آن ها اشاره شده است، از جمله تلگرافی که توسط ۹۲ بانوی اهوازی به حسن پاکروان، رئیس ساواک ارسال و درخواست آزادي امام در آن مطرح شده است.
حضور زنان در اعتراض به دستگیری امام خمینی (ره)
جمعیت معترض به دستگیری امام خمینی در شهرهای قم، تهران، ورامین و شیراز از اقشار مختلف جامعه بودند، با این وجود همه آنها برای اعتراض به دستگیری امام خمینی دست به تظاهرات و تحصن زدند. مورخان تصریح کرده اند که این واقعه اولین حضور جدی زنان در جریان مبارزات رژیم پهلوی همراه با مردان است.
مرحوم دوانی، مورخ تاریخ معاصر در این باره نوشته است:
«برای نخستین بار در تاریخ نهضت روحانیت زنان با ایمان قم نیز در کنار مردان در حالی که بسیاری کودکان خردسال خود را در بغل داشتند به جمع تظاهرکنندگان خشمگین پیوستند صحن حضرت معصومه و میدان آستانه و اطراف حرم و خیابان ها از وجود دهها هزار مرد و زن، پیر و جوان موج می زد جمعیت مرد و زن به خیابان ها ریختند تا با راهپیمایی خود به نفع آیت اللّه خمینی شعار دهند و دستگاه جبار را به باد نفرین و لعنت بگیرند، تا بدین گونه سهم خود را در این حادثه بزرگ ادا کنند.»
گزارش شهربانی و ساواک
حضور زنان در قیام ۱۵ خرداد چنان تاثیرگذار بود که در گزارش‌های ساواک قم و شهربانی به آن اشاره شده است. در گزارش ساواك قم آمده است: «جمعیت هنوز در صحن باقى است زنان در مسجد اعظم به نفع خمینى اجتماع نموده اند و روحانیون طراز اول در منزل حاج سید احمد زنجانى مجتهد جلسه مشورتى دارند».
همچنین در گزارش شهربانی که در تاریخ ۱۳۴۲/۰۳/۲۷ درباره این واقعه تنظیم شده، آمده است: «زن ها را هم به دنبال آنها(مردان) حرکت می دادند و تعدادی قمه و قداره زیر چادرهای زن ها و تعدادی هم در یک کیسه شکری ریخته … بین افراد خود تقسیم وارد صحن می شوند».
نگاهی به آمار شهدا و مجروحین زن قیام ۱۵ خرداد
در وقایع ۱۵ خرداد، زنان جزو اولین گروه‌هایی بودند که در صف شهدای دفاع از اسلام قرار داشتند. با توجه به اسناد این واقعه تعدادی از شهدا و مجروحین ۱۵ خرداد و ۱۶ خرداد را زنان تشکیل می‌دادند. از ۲۳ نفر مجروح و مصدومی که به بیمارستان سینا منتقل شدند، ۴ نفر زن بودند که یک نفر از آنها که نرگس پاشایی نام داشت، به شهادت رسید. در بیمارستان‌های فیروزآبادی، پهلوی (جاده کرج)، سینا و شفا یحیائیان نیز در مجموع ۶ نفر از مجروحان زن بودند. همچنین در بین شهدای قیام ۱۵ خرداد در شهر ورامین نام دو شهید زن به ثبت رسیده است که در مسیر ورامین به تهران به شهادت رسیدند.
به واسطه همین حضور شجاعانه و تلاش خستگی ناپذیر بود که تا سال ۱۳۵۶ نهضت امام خمینی (ره) به اوج خود رسید و رژیم پهلوی را سرنگون کرد.
منبع: جهان بانو