آیت الله سروش محلاتی در مراسم عزاداری دارالزهراء، هشدار حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها نسبت به تحقق استبداد در جامعه اسلامی را یکی از نکات مهم سخنان آن حضرت دانست و گفت: حضرت زهرا(س) می گویند مسائل اصلی جامعه را ببینید. حضرت می توانست بگوید حاکمان آینده سگ باز خواهند بود و به نماز اهمیت نخواهند داد؛ اما از نظر حضرت تا جامعه نظام سالم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی نداشته باشد حل سایر مشکلات امکان پذیر نخواهد بود.
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم تصریح کرد: حضرت زهرا(س) به حوادث و وقایع بعد از رحلت حضرت رسول(ص) دو نگاه داشتند. نگاه اول این بود که امروز چه اتفاقی می افتد و چه وقایعی در حال حدوث است و نگاه دوم این بود که سرانجام این حوادث و وقایع در آینده چه خواهد بود. بخش اول به مظالمی که برای حضرت زهرا(س) و امیرالمومنین(ع) اتفاق می افتاد مربوط است و بخش دوم نگاهی به آینده جامعه اسلامی دارد.
وی افزود: متاسفانه ما عادت کرده ایم که در ماجرای حضرت زهرا(س) فقط در قلمرو و محدوده اول متوقف شویم. ولی مهمتر از انچه که آن روز اتفاق افتاد حوادثی بود که در آینده رخ داد. مردم توجه نداشتند که جریان تاریخ به کجا می‌انجامد و زمانه آبستن چه حوادثی است.
آیت الله سروش محلاتی گفت: مردم در زمان حیات حضرت زهرا سلام الله علیها فقط مسائل آن روز را می دیدند و گمان می کردند مساله به غصب ارث حضرت منحصر می شود و لذا از بقیه امور صرف نظر می کردند. عده ای هم همه چیز را به صورت ساده دیده و می گفتند حضرت علی(ع) خلیفه نشده و دیگری خلیفه شده است. اما حضرت زهرا(س) آینده ای خطرناک را می دید.
این استاد حوزه گفت: باید بررسی کرد که حضرت از چه چیزی نگران بود و چرا نگران بود؟ عده ای از زنان مهاجر و انصار در دوران بیماری خواستند به عیادت حضرت بیایند. حضرت اجازه دادند و وقتی آمدند احوال پرسی کردند. این احوال پرسی زمینه صحبت حضرت را فراهم کرد. این صحبت از خطبه مسجد کوتاهتر است. محور در مسجد حق خود فاطمه و حق امیرالمومنین است و محور در اینجا وضع جامعه اسلامی است.
هشدار بر خطر استبداد
وی افزود: حضرت در این دیدار می گویند: «و أبشروا بسیف صارم» یعنی مساله این نیست که با من چه کردند. مساله این است که با شما چه خواهند کرد. شمشیر بران بر سر همه شما خواهند گرفت. «و بهرج شامل» چنان بلایی بر سر شما بیاورند که همه شما را مجروح کنند. آب خوش از گلوی کسی پایین نخواهد رفت و زندگی راحتی نخواهید داشت. «و استبداد من الظالمین» ستمگران دیکتاتور مآبانه بر شما مسلط می شوند. «یدع فیئکم زهیدا» ثروت جامعه به ملکیت شخصی آنها در می آید. «و جمعکم حصیدا» نخواهید توانست با یکدیگر ارتباط داشته باشید. همه را درو خواهند کرد.
آیت الله سروش محلاتی گفت: حضرت در اول این بیان از «ابشروا» استفاده می کنند. در قرآن نیز از بشارت برای خبر منفی استفاده شده است. حضرت می گوید آنان که به شرایط امروز تن می‌دهند با آینده ای خطرناک روبرو هستند. «فیا حسره لکم»؛ وای بر شما. حضرت می گوید ما نمی توانیم شما را به همراهی اجبار کنیم اما آینده بدی پیش رو دارید.
وی افزود: آینده‌ای که حضرت از آن سخن می‌گوید چند خصوصیت دارد که درباره تک تک آن می شود سخن گفت. اما ما به یک عنوان آن می پردازیم و آن استبداد است. حوادث تلخی که در قرن اول و پس از آن اتفاق افتاد خیلی زیاد است اما حضرت در میان همه این نابسامانی ها و فجایع، چند مورد را انتخاب کرده و روی آن انگشت گذاشته است.
این استاد حوزه ادامه داد: کسانی در همان جامعه شرب خمر می کردند، عده ای بودند که از نظر روابط جنسی بی بندوبار بودند. اما حضرت هیچ کدام را بیان نمی کند. حضرت به سگ بازی افرادی مانند یزید در آینده اشاره نمی کند. همه مفاسد و تاریکی ها را می بیند و بین آنها مهمترین و خطرناک ترین را انتخاب می کند. فساد شخصی در اینجا محل بحث نیست.
استبداد، نتیجه بیعت با زور
آیت الله سروش محلاتی گفت: مسیری که بعد از وفات شروع شده از نظر اجتماعی و سیاسی و اقتصادی مورد تحلیل حضرت قرار می گیرد. از نظر سیاسی حضرت می گویند که استبداد فراگیر می شود. سیف صارم و خفقان همه جا را می گیرد. کسی جرات حرف زدن نخواهد داشت. اعتراض و انتقاد را با گلوله گرم پاسخ خواهند گفت. عموم مردم نیز در چنین شرایطی زخمی می شوند.
وی درباره منشا این آینده بینی حضرت زهرا(س) خاطرنشان کرد: کسی را سراغ نداریم که پس از وفات حضرت رسول(ص) چنین نگاه بدبینانه ای به جامعه اسلامی داشته باشد. ممکن است گفته شود این بیان حضرت جزء اخبار غیبیه بوده است و ممکن است گفته شود که این پیش بینی بر اساس قرائنی که وجود داشته انجام داده است. حضرت می گوید آنها که قدرت را به دست گرفته اند، به زور از علی علیه السلام بیعت گرفتند. وقتی که سنگ بنای جامعه این باشد، آینده آن معلوم است.
تئوری لزوم جلوگیری از فتنه برای سرکوب منتقدان
آیت الله سروش محلاتی گفت: آنها بعد از اینکه قدرت را به دست گرفتند برای سرکوب حضرت زهرا(س) و همه کسانی که حاضر به پذیرش آنها نبودند، از تئوری «در جریان بودن فتنه» و «لزوم جلوگیری از فتنه» استفاده کردند. حضرت می گوید همه اقدامات آنها برای این بود که می گفتند می خواهیم جلو فتنه را بگیریم حال آنکه منشا فتنه خود آنها بودند.
وی تصریح کرد: اگر تئوری ظلم کردن برای جلوگیری از آنچه که فتنه می نامد باشد، آینده اش سیف صارم و استبداد خواهد بود. حضرت این قرائن را دید اما آن مردم عقل و درک کافی برای این مسائل نداشتند.
استبداد ام الامراض جامعه است
این استاد حوزه گفت: حضرت در بیان خود کلمه استبداد را به کار می برد. اول کسی که این واژه را در معارف دینی ما معرفی می کند حضرت زهرا سلام الله علیها است. این کلمه در قرآن نیست. در روایات پیامبر نیز که از طریق عامه و خاصه نقل شده، چنین کلمه ای نیافتم. لذا حدس و گمان جدی این است که اعلام این خطر توسط شخص حضرت زهرا سلام الله علیها مطرح شده است.
وی تصریح کرد: حضرت درد اصلی جامعه و ام الامراض را مساله استبداد می دادند. بعد از حضرت زهرا(س) آرام آرام علائم این دیکتاتوری و خفقان آشکار شد. قطعه ای از این مسائل در زمان خلیفه سوم شیوع پیدا کرد. پیش از خلیفه سوم نیز این استبداد بود اما به این میزان آشکار نبود.
این پژوهشگر دینی افزود: وقتی امیرالمومنین قدرت را به دست گرفت و کوفه را پایگاه خود قرار دادند، قیس بن سعد عباده را به عنوان استاندار برای مصر فرستاد. مصر مورد طمع معاویه بود. معاویه گمان می کرد که می تواند با استاندار علی وارد سخن شود و بر آن تاثیر بگذارد. نامه ای به قیس می نویسد. معاویه می گفت عثمان مظلومانه به قتل رسیده است. او در این نامه می نویسد اگر که همه اتهاماتی که به عثمان وارد کرده اید درست باشد، مجازات قتل نداشته است.
وی افزود: معاویه بر اتهامات اشکال ندارد. بر مجازات اشکال دارد. او می گوید شما در برابر عثمان به پا خواستید، به خاطر استبداد و دیکتاتوری که از او می دید، می دیدید افراد بی گناه را شکنجه می کند. می دیدید که آبروی افراد را محترم نمی شمارد و می گفتید فامیل خود را به قدرت رسانده است. اما مجازات اینها قتل نیست.
آیت الله سروش محلاتی ادامه داد: اتهام اولی که معاویه مطرح می شود رویداد استبداد است. این سخن بیست و پنج سال بعد از زمان حضرت زهرا(س) اتفاق افتاده است. استبداد شیب دارد. شیبی که آرام شروع و در گذر زمان بیشتر شد. هرچه گذشت حکومت مستبدتر شد. این روند مدتی در زمان حضرت امیر متوقف شد اما بعد از حضرت به صورت عمودی شیب استبداد بالا رفت.
تکرار هشدار استبداد دینی توسط حضرت علی(ع)
وی افزود: حضرت امیر(ع) همان خطری را که حضرت زهرا(س) اعلام کرده بود، در روزهای آخر عمر متذکر شدند. به اصحابی که با حضرت همراهی نداشتند فرمودند: أَمَا إِنَّکُمْ سَتَلْقَوْنَ بَعْدِی ذُلًّا شَامِلًا وَ سَیْفاً قَاطِعاً، وَ أَثَرَهً یَتَّخِذُهَا الظَّالِمُونَ فِیکُمْ سُنَّهً. یعنی در گذشته اگر گاهی به شکل موردی ظلمی اتفاق می افتاد، از این به بعد عام شده و گریبان‌گیر همه را خواهد گرفت. سپس به آینده اقتصادی اشاره کرده و می گویند فقر فراگیر همه خانه های شما را خواهد گرفت.
آیت الله سروش محلاتی تصریح کرد: آن روز که باید به میدان می آمدند نیامدند و علی را تنها گذاشتند و گمان کردند که زندگی خوب و خوشی خواهند داشت، اما این زندگی آنها شد. اقتصاد و سیاست آنها به چنین روزگاری افتاد و این رویداد نیز سی سال بعد از شهادت حضرت زهرا(س) اتفاق افتاد.
قتل اندیشمندان، سرانجام سکوت در برابر استبداد
وی افزود: امیرالمومنین(ع) سخنرانی دیگری دارد که می فرماید «و کأنّی أنظر إلیهم یقتلون قرائکم» روزی را می بینم که هرکسی که سواد و دانشی دارد یا باید همراه اینها باشد یا او را به قتل می رسانند. سپس می فرمایند شما مردم کوفه نیز راهی به حکومت نخواهید داشت. به جای شما شامیان را قدرت خواهند رساند. آن زمانی که محدودیت را دیدید و استبداد را تجربه کردید، پشیمان خواهید شد و حزن شما را می گیرد که چرا علی را همراهی نکردیم. اگر مردم علی را همراهی می کردند حد اقل به دنیای آباد می رسیدند ولی این کار را نکردند و دچار خسران دنیا و آخرت شدند. حضرت در تعبیری که در تحف العقول آمده می گویند کار به جایی می رسد که مردم در زندگی خود آرزوی مرگ می کنند.
این استاد دروس خارج حوزه علمیه قم تصریح کرد: موضوع حضرت زهرا(س) را نباید در حد یک نزاع شخصی تنزل داد. حضرت چراغ خطر را در جامعه روشن کرد. باید در زندگی حضرت زهرا(س) مسائل اصلی را دید. حضرت زهرا می گویند مسائل اصلی جامعه را ببینید. حضرت می توانست بگوید حاکمان آینده سگ باز خواهند بود و به نماز اهمیت نخواهند داد. همه اینها خلاف است. اما تا جامعه نظام سالم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی نداشته باشد حل سایر مشکلات از نظر حضرت زهرا امکان پذیر نخواهد بود.
منبع: شفقنا