در وصيت هاى حضرت فاطمه عليهاالسلام چند نكته قابل توجه در زمينه مسائل فرهنگى نيز ديده مى شود:
تأكيد بر باورهاى دينى
از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده است كه مى فرمايد:
ما يَنبَغي لاِمرِئٍ مُسلِمٍ أن يَبيتَ لَيلَةً إلاّ و وَصيَّتُهُ تَحتَ رَأسِهِ.[۱]
بر هيچ مسلمانى سزاوار نيست شبى را سپرى كند، مگر اين كه وصيّتش زيرِ سرش باشد.
قابل توجه اين است كه مطابق آنچه از ابن عباس نقل شده است، هنگامى كه حسن و حسين عليهماالسلام خبر درگذشت مادر را به پدر دادند، حضرت على عليه السلام به خانه رفت پارچه را از صورت همسر كنار زد، در كنار سر او پارچه اى يافت كه وصيت نامه او بود. اين وصيت نامه با تأكيد به باورهاى دينى آغاز شده و متن آن چنين است:
به نام خداوند گسترده مهر مهربان. اين چيزى است كه دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله دارد به آن وصيت مى كند؛ او وصيت مى كند در حالى كه گواهى مى دهد هيچ معبودى جز خدا نيست و اين كه محمّد بنده و فرستاده او است و بهشت حق و درست است و جهنم حق است و قيامت بى ترديد خواهد آمد و خداوند همه كسانى را كه در گورهايند را زنده خواهد كرد. اى على، من، فاطمه دختر محمّد هستم كه خداوند مرا به همسرى تو درآورد تا در دنيا و آخرت براى تو باشم. تو از هر كسى برايم اولى ترى. مرا شبانه حنوط كن و غسل بده و كفن كن و بر من نماز بخوان، و شبانه دفنم كن. و به هيچ كس اطلاع نده. تو را به خدا مى سپارم و بر فرزندانم سلام مى فرستم تا [ديدار] روز قيامت.
هر چند اين وصيت نامه سندى معتبر ندارد، ولى مضمون آن هماهنگ با رواياتى است كه منابع معتبر وصاياى شفاهى آن حضرت را گزارش كرده اند، همچنين آغاز كردن وصيت با تأكيد بر باورهاى دينى مطابقِ روايتى است از پيامبر صلى الله عليه و آله كه كيفيت وصيت را به امام على عليه السلام تعليم داده و به او فرموده است: آن را به اهل بيت و شيعيان خود بياموز.[۲]
توسعه فرهنگ عفاف
چند گزارش بيانگر آن هستند كه حضرت فاطمه عليهاالسلام از مشخص شدن حجم بدن زنان هنگام تشييع جنازه ناراحت بوده است، در گزارشى آمده است كه به اسماء بنت عميس فرمود:
يا اُمِّ، إنّي أرَى النِّساءَ عَلى جَنائِزِهِنَّ إذا حُمِلنَ عَلَيها تَشِفُّ أكفانُهُنَّ، وإنّي أكرَهُ ذلِكَ.[۳]
مادر ! من وقتى زنان را مى بينم كه روى تابوت هايشان مى گذارند و مى برند، كفن هايشان بدن نما است [و برآمدگى هاى بدن آنان ديده مى شود] و من اين را نمى پسندم.
در گزارشى ديگر مى فرمايد:
يا أسماءُ، إنّي قَدِ استَقبَحتُ ما يُصنَعُ بِالنِّساءِ، إنَّهُ يُطرَحُ عَلَى المَرأَةِ الثَّوبُ فَيَصِفُها.[۴]
اى اسماء، من از كارى كه [هنگام تشييع] با [جنازه] زنان مى كنند بدم مى آيد. پارچه اى روى آن مى اندازند كه [برآمدگى هاى] بدن را نشان مى دهد.
اين گزارش ها نشان مى دهند كه در آن دوران، جنازه ها را هنگام تشييع، در تابوت نمى گذاشتند و به گونه اى حمل مى كردند كه حجم بدن آشكار مى شد. تشييع جنازه زنان بدين سان براى فاطمه عليهاالسلام قابل قبول نبود و از اين رو در روزهاى پايانى زندگى، اين تصور كه هنگام تشييع جنازه حجم بدنش را نامحرم مشاهده خواهد كرد، او را رنج مى داد و هنگامى كه مشخص شد چاره اين مشكل ساختن تابوت است، او كه پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله خندان ديده نشده بود، تبسّم كرد !
اين اقدام به خوبى نشان مى دهد پوشش و حجاب، تا چه حد براى حفظ حرمت بانوان، به ويژه بانوان جوان اهميت دارد. دختر پيامبر صلى الله عليه و آله كه در جوانى از دنيا رفته مى خواهد گزارش تشييع جنازه او كه در شب و پنهانى تشييع مى شود، نيز در جهت توسعه فرهنگ عفاف، آموزنده باشد، تا زنان مسلمان با انتخاب پوشش مناسب در زندگى، به سالم سازى فضاى فرهنگى جامعه كمك كنند.
ترويج فرهنگ انس با قرآن و دعا
از برنامه هاى عبادى كه در اسلام بسيار بدان توصيه شده است، تلاوت قرآن[۵]و خواندن دعا است،[۶]نكته قابل توجه در وصيت حضرت زهرا عليهاالسلام، نياز داشتن انسان به انس با قرآن و دعا در نخستين لحظه هاى ورود به عالم برزخ و قبر است. بنا بر روايتى، ايشان خطاب به حضرت على عليه السلام مى فرمايد: پس از آن كه مرا به خاك سپردى:
وَاجلِس عِندَ رَأسي قُبالَةَ وَجهي، فَأَكثِر مِن تِلاوَةِ القُرآنِ وَالدُّعاءِ، فَإِنَّها ساعَةٌ يَحتاجُ المَيِّتُ فيها إلى اُنسِ الأَحياءِ.[۷]
و كنار سرم، رو به روى صورتم بنشين و قرآن و دعا بسيار بخوان؛ زيرا اين لحظه، لحظه اى است كه در آن مرده به اُنس گرفتن با زندگان، نياز دارد.
يعنى هنگامى كه بدن انسان در قبر قرار گرفت، روح او احساس غربت مى كند، از اين رو، خوب است تشييع كنندگان به ويژه همسر انسان، قدرى كنار قبر بمانند تا روح به تدريج خود را با شرايط جديد زندگى وفق دهد، ولى تنها حضور كنار قبر كافى نيست، بلكه مانوس شدن روح ميّت با نزديكان زنده، مقدمه بهره گيرى او از بركات تلاوت قرآن و دعا است.
بنابراين، در حقيقت اين فراز از وصيت حضرت فاطمه عليهاالسلام ترويج فرهنگ انس با قرآن و دعا و بهره گيرى از آن در شرايط مختلف زندگى و مرگ است.
[۱]. روضة الواعظين : ص ۵۲۹، بحار الأنوار : ج ۱۰۳ ص ۱۹۴ ح ۳ .
[۲]. ر . ك : وسائل الشيعه : ج ۱۹۶ ص ۲۶۰ باب استحباب الوصية بالمأثور .
[۳]. ر . ك : ص ۶۵۲ ح ۴۶۱ .
[۴]. ر . ك : ص ۶۵۰ ح ۴۶۰ .
[۵]. ر . ك : شناخت نامه قرآن ، ج ۳ ص ۲۴۵ بخش پنجم : تلاوت قرآن .
[۶]. ر . ك : نهج الدعاء : ج ۱ ص ۲۳ فصل اول : اهميت دعا .
[۷]. ر . ك : ص ۶۴۴ ح ۴۵۱
پاسخگو : بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت
منبع : حكمت نامه فاطمى پديدآورنده : محمّد محمّدی ری شهری زمان انتشار : ۱۳۹۵ از صفحه ۶۶۰ تا صفحه