حضور در شبکههای اجتماعی در گذشته اگر شکلی مجازی داشت اما امروزه دامنه آن به واقعیت کشیده شده است. امروز دیگر افراد ابایی از معرفی شخصیت حقیقی و حقوقی خود در فضای مجازی ندارند. اما نظر شرع مقدس درخصوص رفتار در این فضا چیست؟
در شبکه های اجتماعی و گروه های مختلف تلگرام، واتس اپ، وایبر و بسیاری نرم افزارهای دیگر تحت عناوین مختلف مثل گروه های کاری، شعر، خرید و فروش و ... اگر چه افراد همدیگر را نمی بینند حتی با رعایت رفتار و گفتار خود اما نمی توانند بی قید شدن در سهولت برقراری رابطه با نامحرم حتی در چت و گفت و گو را منکر شوند.
دختران و زنانی که در دنیای واقعی در روابط خود رسمیت و جدیت را رعایت می کنند اما با عضویت در گروه های مختلف شبکه های اجتماعی به مرور و ناخواسته راه و هدف خود را گم می کنند.
این صمیمیت ها ممکن است در دنیای واقعی بروز نکند اما حضور بی ضابطه در فضای مجازی می تواند فرد را دچار نوعی دوگانگی کند که بر اثر آن ناچار است در فضای مجازی که تعدادی از دوستان و آشنایان را دارد و در دنیای حقیقی عده ای دیگر، رفتاری متفاوت و در مواردی متناقض از خود بروز دهد.
تقویت صمیمیت خارج از عرف در روابط
"حدود 10 سال است که مشغول به کار هستم، همیشه سعی کردم در روابط حریم و حدود شرعی را رعایت کنم اما چند ماهی است که احساس می کنم روابطم با دیگر همکاران به ویژه آقایان صمیمی تر شده است." این را مریم ابراهیمی می گوید.
وی می افزاید: در شبکه های اجتماعی عضو هیچ گروهی نیستم فقط در گروهی که مدیر اداره تشکیل داده عضوم تا در ان گروه درباره مسائل کاری تبادل نظر داشته باشیم، اما گاهی در میان بحث ها گپ و گفتی هم صورت می گیرد که فضا را در بین همکاران صمیمی تر کرده است.
از دیدگاه روانشناسان هر فرد از نظر روانی و شخصیتی دارای 4 پنجره است. پنجره اول، بسیار سری است و شامل ارتباط انسانی با خدایش می‌شود. پنجره دوم، مرحله بسیار محرمانه است که فرد با یکی، دو نفر دیگر همدلی نزدیکی دارد. پنجره سوم، پنجره آشکار است که شامل رفتار فردی می‌شود و پنجره چهارم، مرحله رفتاری است و براساس آن فرد با دیگران ارتباط کاملا مشخصی برقرار می‌کند، که با حضور افراد در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و چت سبب شده تا بسیاری از بخش های نیمه پنهان و خصوصی افراد هم علنی شود و کاربران بدون توجه و احتیاط به این روند ادامه می دهند.
آزاده نیز می گوید: دانشجوی پرستاری هستم، درس ها گاهی آنقد سخت می شود که حوصله مان سر می رود، در تلگرام گروهی با بچه های کلاس درست کردیم و سر کلاس وقتی استاد در حال تدریس است با هم صحبت می کنیم و عکس می فرستیم. همین موضوع باعث می شود هم حوصله مان سر نرود هم خوش باشیم.
این دانشجوی پرستاری در پاسخ به اینکه در محیط خانواده نیز چنین رفتارهایی را دارد می گوید: خانواده ها با وجودی که دنیا پیشرفت کرده، هنوز دیدگاه ها سنتی دارند، شاید گاهی شیطنت داشته باشیم اما نمی توانیم تا این حد صمیمیت با بچه های فامیل داشته باشیم. روابط خانوادگی با این روابط زودگذر و موقت دوران دوانشجویی فرق دارد.
شکسته شدن قبح ارتباط با نامحرم، ارمغان شبکه های اجتماعی
از نگاه دین روابط بین انسان ها در فضای حقیقی و محیط مجازی فرقی ندارد. این موضوع روابط با نامحرم را نیز شامل می شود، چرا که از نگاه دین و شرع ارتباط در محیط مجازی همانند خلوت دو نامحرم است وچون کسی به آنجا راه ندارد، بنابراین محل اشکال است.
حضور در شبکه های اجتماعی اگر چه فوایدی همچون دسترسی به موقع به اخبار و اطلاعات، آشنایی با آرا و اندیشه ها پیرامون مسائل مختلف و حتی جویا شدن از حال اقوام و آشنایان و دوستان را به همراه دارد اما در طولانی مدت و با عدم رعایت ضوابط عضویت و رفتار درگروهها، شکسته شدن قبح ارتباط با نامحرم را با خود به همراه می آورد.
حکم فقهای اسلام در زمینه ی استفاده از گروههای اجتماعی آن است که اگر خوف افتادن به حرام و قصد لذت بردن در میان نباشد، اشکالی وارد نیست؛ در تشخیص خوف و قصد لذت انسان خود مهمترین قاضی خویش است و از وضع خویش آگاه است.
اما در مورد حضور در شبکه های اجتماعی اگر چه ممکن است در ابتدا قصد لذت نامشروع و گناه در میان نباشد اما در بلند مدت، شکسته شدن قبح ارتباط با نامحرم را به ارمغان می آورد و همین نقطه آغاز انحراف و فساد است.
فتوای مراجع تقلید درباره ارتباط با نامحرم در فضای مجازی
آیت الله ناصر مکارم شیرازی مرجع تقلید شیعیان در پاسخ به حکم چت دختر و پسر نامحرم، در جلد 3 استفتائات جدید می گوید: «این گونه ارتباط‌ها غالباً منشأ مفاسدى می‌شود، جایز نیست.»
دفتر رهبر معظم انقلاب نیز در پاسخ به سوالی مبنی براینکه آیا چت کردن با جنس مخالف گناه دارد؟ پاسخ داده: «چت کردن با نامحرم، در صورتی که نیاز و ضرورت در بین باشد و ارتباط چت بدون قصد لذت و بدون حرف‌های تحریک کننده و به مقدار ضرورت باشد، اشکال ندارد. اگر ارتباط با قصد لذت جنسی باشد و یا حرف‌های تحریک کننده گفته شود و یا مفسده‌ای ایجاد کند، حرام است. هم چنین ارتباط عادی با نامحرم درصورتی که ضرورت در بین نباشد، با توجه به اینکه هر نوع ارتباط دختر و پسر نامحرم، چه از طریق شبکه اینترنت و چت و چه از راهای دیگر غالبا منشأ فساد است، جایز نیست. تجربه‌های مکرر نشان داده که رابطه‌های دختران و پسران دام‌های شیطان است و پیامد‌های منفی دارد. هم چنین صحبت کردن‌های غیر ضروری با نامحرم از مناسب‌ترین جایگاه‌های نفوذ شیطان است. ممکن است ناخود آگاه انسان را به روابط غیر اخلاقی سوق دهد.»
در منابع دیگری همچون جلد 1 توضیح المسائل مراجع در پاسخ به این سوال که آیا چت کردن با دختر اشکال شرعی دارد؟ آمده است: «به صورت یک حکم کلی، چت کردن همانند دیگر صورت‌های صحبت کردن زن و مرد یا دختر و پسر نامحرم، اگر مفسدهاى نداشته باشد و خوف وقوع در حرام نباشد و از روى شهوت صورت نگیرد، اشکالى ندارد.»
بنابراین نظر، گفتگو از طریق اینترنت یا تلفن اگر مفسده‌ای نداشته باشد، اشکالی ندارد. ولی اگر حرف‌های شهوی مطرح شود، یا از گفتگو و چت کردن شهوت، تهییج شود، جایز نیست و باید از آن پرهیز شود.
اما برخی مراجع از جمله آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله بهجت در خصوص چت فتوا به حرمت داده و گفته‌اند: «با توجه به اینکه ارتباط و نامه نگاری دختر و پسر نامحرم، چه از طریق شبکه اینترنت و چت و چه از راههای دیگر غالبا منشأ فساد است، جایز نیست. چت کردن با نامحرم بدون ضرورت اشکال دارد و گناه است.»
دین مبین اسلام به عنوان کامل ترین دین همواره برای تمام زندگی انسان برنامه دارد و در این مورد نیز به جهت خوف در ارتکاب گناه را عاملی قوی می داند برای ترک بر عمل مورد نظر.
از همین رو ارتباط دختر و پسر نامحرم، بدون ضرورت چه از طریق تلفن و موبایل باشد یا از طریق شبکه اینترنت و چت و چه از راههای دیگر را جایز نمی داند و حتی در مواردی که به گناه بینجامد، آن را حرام اعلام می کند.
راهکار‌های دین برای حدود ارتباطات در فضای مجازی
در احکام شرعی برای هر مسئله که مورد مراجعه است پاسخی عقلانی وجود دارد در این زمینه نیز که افراد ناگزیر به حضور در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی هستند یکی از مهمترین نکات این است که افراد روابط خود را در حد ضرورت تعریف کنند و از حضور بیش از اندازه در شبکه های اجتماعی که ممکن است خطا یا گناهی سر بزند دور کنند.
بانوان و دختران نیز همانگونه که نرمی و ملاطفت در روابط با نامحرم نهی شده اند در فضای مجازی نیز این نکته را مورد توجه قرار دهند چرا که جلوگیری از وسوسه‌های شیطانی در ابتدای امر و قدم اوّل آسان است، به عبارتی همیشه پیش گیری راحت‌تر از درمان است.
دین مبین اسلام، نیاز‌ها و غرایز انسان را به صورت قانونمند و معقول به سوى روش هاى صحیح، راهنمایى و با هر عاملى که به شخصیت و کرامت انسان ضربه بزند، مقابله کرده است و برای این شرایط نیز روش ها و احکامی را تبیین کرده است.